محله زرتشیان در یزد 

محله زرتشتیان در یزد، یادگاری از فرهنگ ایران باستان

محله زرتشتیان یزد در نگاه اول چیزی بیش از یک محله با ساختار تاریخی نیست. اما اگر کمی از پیشینه  زرتشتیان بدانیم و نگاه دقیق تری به کوچه پس کوچه های این محله بیاندازیم، با جزئیات خاص و ویژه ای در این محله مواجه می شویم. جزئیاتی که در خیلی از کوچه پس کوچه های قدیمی شهرهای کشورمان بارها و بارها دیده ایم و بدون توجه به شناسنامه و پیشینه اش از کنار آن عبور کرده ایم. بیایید با اراول سری به محله زرتشتیان در یزد بزنیم.

قبل از اینکه کشور ایران به تصرف اعراب درآید و ایرانی ها دین اسلام را بپذیرند، زرتشت مذهب رسمی ایرانیان بود. بسیاری از زرتشتیان در آن زمان به یزد مهاجرت کردند و با پرداخت مالیات،  در آیین زرتشتی باقی ماندند. در حال حاضر بسیاری از آداب و رسوم ما ایرانی ها ریشه در آیین های به جا مانده از دوران باستان  دارد که بخش قابل توجهی از آن هنوز در شهر یزد پابرجاست.

این محله دارای بناهای مختلفی است. از جمله آتشکده معروف آتش ورهرام که یادگار دوره ناصرالدین شاه قاجار است. از دیگر بناهای مهم تاریخی این محله می توان خانه ورمزدا، خانه رستمی، دبستان دینیاری، گاهنبارخانه، خانه ورجاوند، آتشکده زرتشتیان و بیمارستان بهمن را نام برد.

بافت سنتی این محله در حاشیه خیابان آیت‌الله کاشانی قرار گرفته و به همان شکل قدیم خود حفظ شده است. اما بهتر است قبل از بازدید از آتشکده و دیگر بناهای تاریخی این محله، راهتان را از کوچه پس کوچه های باریک و خشتی محله زرتشتی ها در پیش بگیرید و حین عکاسی از جزئیات این محله و داستان آن ها غافل نشوید:

درکوب های نه و مردانه

درکوب های مسی از بهترین اجزائی است که بر درب های چوبی و قدیمی محله زرتشتی ها خودنمائی می کند و ریشه در سنت های پیشین ایرانیان دارد. این درکوب ها جزء جدایی ناپذیری از دربهای ایرانیان است که در بسیاری از شهرها و روستاهای قدیمی ایران هم یافت می شود. درب خانه های قدیمی ایرانیان دو درکوب داشت؛ یکی برای آقایان و یکی برای بانوان. علت این کار این بود که صاحبخانه بتواند تشخیص بدهد که چه کسی بر در خانه است و از این جهت کسی که برای گشودن در به روی مهمان می رفت، زن خانه باشد یا مرد خانه. این گونه اطلاعات برای خانواده های محافظه کار و به ویژه بعدها برای مسلمانان بسیار ضروری بود. درکوب سمت راست که بزرگتر بود و صدای بم تری ایجاد می کرد برای مردان بود و درکوب سمت چپ که صدای آن کمتر بود، برای بانوان بود.

سکوها و طاقچه ها

از آنجایی که برقرار کردن ارتباط و ایجاد تعامل با همسایگان در بین اهالی یزد بسیار اهمیت داشته، در گوشه و کنار کوچه ها سکوهای خشتی تعبیه می شد تا اهالی محل بتوانند در طول روی آن بنشینند و بعد از سلام و احوال پرسی، گپی با هم بزنند. همچنین طاقچه هایی در بین مسیر  روی دیوارها برای روشن کردن شمع و پیه سوز تعبیه شده بود که همسایگان بتوانند در طول شب،  با قرار دادن شمع یا پیه سوز بر روی آن، روشنایی مورد نیاز  خود را تامین کنند. به این ترتیب با نزدیک شدن به غروب آفتاب و تاریک شدن هوا مجبور نبودند کوچه را ترک کنند، بلکه می توانستند زیر نور پیه سوز یا شمعدان ها به گفتگوی خود ادامه بدهند. اگر چه امروز نیازی به روشن کردن پیه سوزها نیست و این طاقچه ها فقط نمادین است و یادگاری  از گذشته نه چندان دور محله زرتشتیان.

کوچه آشتی کنان

یکی از مشخصات معماری شهری در ایران باستان کوچه های

باریک و طویلی است که به کوچه آشتی کنان شهرت داشته اند.

این کوچه ها آنقدر باریک هستند که دو نفر به شکل همزمان

به سختی می توانند از آن عبور کنند. مشابه این کوچه ها در محله زرتشتی های یزد هم وجود دارد.

هر وقت دو نفر به هر دلیل با یکدیگر قهر بودند و گفتگو نمی کردند،

همسایه ها و دوستان  آن ها را به بهانه ای به کوچه آشتی کنان می فرستادند

تا با یکدیگر رو به رو  شده و مجبور به آشتی و گفتگو شوند.

در قسمت بالای این کوچه ها،  قوس هایی تعبیه شده است که هم در زیر آفتاب مستقیم کویر

حکم سایه بان را دارد و  هم، چون از بالا  کوچه را به بخش های کوچکتری تقسیم می کند،

باعث می شود طول کوچه ها کمتر به نظر برسد و عبور از آن  برای عابران چندان خسته کننده نباشد.

پیرنارکی

پیرنارکی، یکی از مهم ترین زیارتگاه های زر تشتیان ایران است که در پانزده کیلومتری شهرستان مهریز و در دامنه کوهی به همین نام قرار دارد. بنا به روایت زرتشتیان پیر نارکی، محل غایب شدن شاهزاده "نازبانو" خواهر "شهربانو"- همسر امام حسین (ع) – و دختر "یزد گرد سوم" است. او در یکی از جنگ ها، به این منطقه دور افتاده پناه آورد و در همین مکان به حق تعالی پیوست.

در این زیارتگاه، چشمه آب و چند درخت کوهستانی دیده می شود و اطراف آن، خیله های زرتشتیان قرار دارد. همه ساله زرتشتیان سراسر ایران، دوازدهم تا شانزدهم مرداد ماه را وقف زیارت این پیر می کنند.

در تحقیقات باستانی شناسی اخیر، جاده قدیمی دسترسی به این زیارتگاه از مسیر شهرستان تفت کشف شده است. طول این جاده ده کیلومتر و عرض آن چهار متر است. دیواره این جاده در بعضی از قسمت ها، تا ارتفاع یک متر، تماماً سنگ چین شده است. احتمالاً قدمت این جاده همزمان با پیدایش زیارتگاه پیرنارکی (بیش از هزار سال) است.

آتشکده زرتشتیان(آتش ورهرام یزد)
 

بنای آتشکده زرتشتیان- مشهور به آتش ورهرام یزد- در آبان ماه سال 1313هجری شمسی با سرمایه اهدایی انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت "ارباب جمشید امانت" ساخته شد.

ساختمان اصلی آتشکده دو متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و کاج، ساخته شده است. در محور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد که نگاره فروهر و سرستون های سنگی عمارت در آن منعکس می شود.

اتاق نگهداری آتش مقدس، در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاق هایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری این آتشکده تا حدودی از معماری آتشکده های پارسیان هند تاثیر گرفته است.

بنا به روایتی، آتش موجود در این آتشکده که زرتشتیان آن را "آتش ورهرام" می نامند، حدود 1515 سال پیش از آتشکده "ناهید پارس" (پس از نقل مکان به چندین جای دیگری در استان یزد) به این مکان آورده شد و تاکنون این آتش خاموش نشده است. زرتشتیان یزد مراسم مذهبی، اعیاد، جلسات گردهمایی و سخنرانی خود را در این مکان برگزار می کنند.

پارس بانو- بونو پرس
 

این زیارتگاه در دامنه کوه های "میل نیزار" و"لای چقک" روستای "از رجوع" بخش عقدای شهرستان اردکان قرار دارد. این زیارتگاه همه ساله از اول تا پنجم تیر ماه، محل تجمع و زیارت زرتشتیان است.

دخمه زرتشتیان
 

در پانزده کیلومتری جنوب شرقی یزد، بربلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است. در دامنه ضلع شمالی این کوه، تعدادی عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از هر سه، مجهز به امکانات رفاهی زمان خود- معروف به خیله- دیده می شود.

قدیمی ترین آثار این محوطه، خیله ها و دخمه های ضلع غربی است که به دوران صفویه تعلق دارند.

دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می نهادند تا طعمه کرکس های کوه های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان های به جای مانده از اجساد را داخل آن می ریختند.

پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می شد و بار دیگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار می گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می شد.

از دیگر دخمه های این استان می توان به دخمه چم (روستای چم، شهرستان تفت)، دخمه فیروزآباد (شهرستان یزد) و دخمه اردکان اشاره کرد.

خانه های سنتی در یزد

هتل آپارتمان سوئیت مبله در یزد

هتل آپارتمان یزد محله زرتشتیان